یکی از بلایای طبیعی که هر ساله موجب خسارت های زیادی در نواحی خشک و بیابانی جهان از جمله ایران و منطقه یزد می شود، بادهای شدید و طوفان ها است. به سبب موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی، این منطقه همواره در معرض بادهای شدید و طوفان های گرد و خاک قرار دارد. از این جهت شناخت رژیم بادهای شدید و طوفان های منطقه یزد به منظور کاهش آثار مخرب این پدیده به ویژه در امر تثبیت ماسه های روان، ضروری است. این تحقیق با استفاده از داده های دید افقی، سرعت و جهت باد، رطوبت نسبی، دما، فشار، ابر و پدیده گرد و خاک ایستگاه های سینوپتیک یزد و کرمان، داده های جو بالای این ایستگاه ها و نقشه های سینوپتیک در طی دوره آماری سال های 1362 - 1382 انجام شده است. نتایج مطالعه نشان می دهد که بیش از 77 درصد بادهای شدید منطقه از سمت 250 تا 330 درجه وزیده و سرعت آن بین 15 - 29 متر بر ثانیه در نوسان است. این بادهای شدید در ساعت های بعد از ظهر می وزند. وزش بادهای غالب از سمت شمال غرب و غرب است. بیش از 50 درصد از بادهای شدید و طوفان های منطقه در ماه های اردیبهشت و فروردین رخ می دهند. در ابتدای دوره گرم سال و انتقال فصل، ناپایداری های جوی و طوفان های گردوخاک در منطقه افزایش پیدا می کند. علت اصلی این پدیده وزش بادهای شدیدی است که به دنبال تغییرات سریع فشار و دمای هوا در این موقع از سال رخ می دهد. عبور یک سامانه کم فشار با جبهه سرد و خشک از سمت غرب - شمال غرب همراه با وجود ناوه در ترازهای 850 و 500 هکتوپاسکال و ناپایداری های محلی، مهمترین علل بروز این بادهای شدید در منطقه است.

یکی از انواع حوادث و پدیده های طبیعی که هر ساله باعث به وجود آمدن خسارات زیان باری در سراسر جهان می شود، وقوع سیلاب های ناگهانی و شدید است. این پدیده در ایران، بویژه در مناطق خشک و بیابانی آن بیشتر رخ می دهد. علی رغم قرار گیری مراکز پرفشار جنب حاره ای در ماه هایی از سال بر روی بیشتر مناطق کشور که عدم نزول ریزش های جوی را برای ماههای متوالی به دنبال دارد، در ماه های دیگر سال، ممکن است میزان درخور توجهی باران در مدت چند روز یا حتی چند ساعت ریزش کند و سیلاب های مخرب و زیان آوری را ایجاد نماید. استان یزد به علت موقعیت جغرافیایی و اقلیمی آن که در منطقه خشک و بیابانی ایران مرکزی قرار دارد، همواره در معرض وقوع این سیلاب ها بوده، به صورت دوره ای خسارات زیادی از این جهت متحمل می گردد. به همین سبب، شناخت چگونگی پیدایش و شناسایی الگوهای سینوپتیکی که منجر به ایجاد سیلاب ها در این استان می شود، می تواند در پیش بینی و کاهش آثار زیانبار این پدیده مفید واقع گردد. این تحقیق با استفاده از داده های بارش روزانه ایستگاه های هواشناسی استان یزد، نقشه های سینوپتیکی سطح زمین و ترازهای فوقانی جو، داده های جو بالای ایستگاه های یزد، کرمان، شیراز و اصفهان در طی دوره آماری مورد نظر در 10 نمونه بارشی سیلابی انتخابی گردیده است.نتایج تحقیق نشان می دهد که توقف چند روزه سیستم های باران زا می تواند به وقوع سیلاب در این استان منجر شود. کم فشارهای سودانی و دریای سرخ که از جنوب غرب کشور وارد استان یزد می شوند، در صورتی که بتوانند از آب های جنوبی کشور، گرما و رطوبت کافی کسب نموده، سپس بارندگی شدیدی ایجاد کنند، به تشکیل سیل در این منطقه منجر می شوند. ناپایداری شدیدی که در سیستم های تشکیل ترکیبی مدیترانه ای سودانی پس از عبور از زاگرس و تغذیه رطوبتی مجدد از دریای عمان رخ می دهد، به وقوع سیلاب در استان یزد منجر می شود.

شمال شرق ایران، به عنوان قطب بزرگ کشاورزی و دامپروری از شرایط اقلیمی نسبتاً مناسبی برخوردار بوده و دارای آب و هوای نیمه مرطوب تا نیمه خشک و خشک است. با وجود شرایط زیست محیطی نسبتاً مناسب منطقه، وقوع سیلابهای شدید، خسارات جانی و مالی بسیاری را به مردم تحمیل می کند. لذا شایسته است تا جهت مدیریت صحیح منابع و امکانات، الگوهای سینوپتیکی که منجر به طوفان و بارش سیل زا در منطقه می گردد با دقت مورد شناسایی قرار گیرد. به این منظور در این تحقیق، از داده های بلندمدت بارش و دبی ایستگاه های موجود در منطقه طی دوره آماری 30 ساله (1970 تا 1999 میلادی) استفاده شد. همراه با این داده ها، نقشه های روزانه هواشناسی مربوط به سطح زمین و ترازهای بالا تهیه و بررسی گردید. نتایج حاصله بیانگر آن است که چهار الگو در ایجاد بارش های سیل زا در منطقه مؤثر هستند که عبارتند از: 1. کم فشارهای مهاجر قطبی اروپایی که از حوالی اسکاندیناوی منشأ می گیرند. 2. کم فشارهای مدیترانه ای 3. کم فشارهای سودانی و دریای سرخ که از جنوب غرب وارد منطقه می شوند. 4. کم فشار مهاجر قطبی سیبری که از مناطق قطبی در شمال سیبری منشأ گرفته و از طریق دریاچه آرال و شمال شرق ایران یا شمال منطقه را تحت تأثیر قرار می دهند. شدیدترین بارش منطقه در شرایطی به وقوع می پیوندد که مرکز کم فشار بر روی منطقه استقرار یابد و منطقه تحت تأثیر فعالیت جبهه سرد واقع شود. تداوم بارش در شرایطی است که هم زمان، دو سیستم کم فشار دریای سرخ با سیستم کم فشار مدیترانه ای یا کم فشار مهاجر قطبی اروپایی در منطقه فعال باشند و جبهه در شمال شرق به حالت مخلوط درآید.  

یکی از انواع بلایای طبیعی که هر ساله سبب خسارت های زیادی در نواحی خشک و بیابانی جهان و ایران می شود، طوفان های ماسه و بادهای شدید است.استان یزد و دشت یزد- اردکان به سبب موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی که در منطقه خشک و بیابانی ایران مرکزی واقع شده، همواره در معرض این پدیده قرار دارد و در بعضی از سال ها خسارت های زیانباری را متحمل می شود. از این رو شناخت چگونگی پیدایش و وزش این طوفان ها و بادهای شدید می تواند در امکان کاهش اثرات مخرب این پدیده در منطقه مفید واقع شود. پژوهش حاضر با استفاده از نقشه های سینوپتیکی سطح زمین و ترازهای 850 و 500 هکتوپاسکال، داده های سمت و تندی باد، دید افقی، رطوبت ، دما، ابر، فشار و پدیده گرد و غبار ایستگاه های سینوپتیک منطقه و داده های جو بالای ایستگاه های کرمان و یزد در 12 دوره انتخابی نمونه انجام گردیده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در کم فشارهای دینامیک که با جبهه سرد همراه اند جریان های قائم هوا سبب ناپایداری شدید جو و ایجاد طوفان های شدید ماسه در منطقه می گردد. علت دیگر رخداد طوفان های ماسه در منطقه به سبب عبور یا نزدیک شدن ناوه ای است که در غرب منطقه مورد مطالعه قرار می گیرد و همراه با فرارفت شدید هوای سرد و گرادیان فشار در سطح زمین می شود. همچنین وجود گرادیان فشار بین این منطقه و ناحیه ای در اطراف آن عامل دیگر رخداد این پدیده است. اکثر طوفان ها و بادهای شدید این منطقه در ساعت های بعد از ظهر در ماه می و عمدتا از سمت غرب تا شمال غرب می وزند.

0

دما به عنوان شاخصی از شدت گرما، یکی از عناصر اساسی شناخت هوا است. یکی از اشکال تغییرات دما، نوسانات نابهنگام آن به ویژه افت دما تا نقطه انجماد است که به آن یخبندان می گویند. دی ماه سال 1386 سرما و یخبندان شدیدی همه ایران را در بر گرفت. به تبع آن ایران مرکزی نیز چندین روز متوالی شاهد سرمای شدید و یخبندان بود. در این تحقیق به منظور تحلیل همدیدی (سینوپتیکی) این دوره، نقشه های سطح زمین، سطوح 850، 500 و 300 هکتوپاسکال برای ساعات 0000 UTC و 1200 UTC و داده های جو بالای ایستگاههای اصفهان، کرمان و یزد از سایت NECP/NCAR استخراج و مورد بررسی قرار گرفت. سپس نقشه های سطوح مختلف جو و امگا به وسیله نرم افزار Grads ترسیم شد. آرایش همدیدی این موج سرما نشان می دهد، که این سرما زا نوع فرارفتی بوده و طی روزهای برف و یخبندان، پرفشاری روی روسیه در شمال خزر مستقر بود در سطح 850 هکتوپاسکال نیز پرارتفاع 160 ژئوپتانسیل دکامتر بر روی روسیه بسته شده و به طور مرتب با حرکت واچرخندی خود هوای سرد عرض های بالا را به طرف ایران هدایت می کرد. این توده هوای جبهه ای به مدت 10 روز بر شمال ایران حاکم بوده و در تمام دوره سرما با ایجاد بلوکینگ موجب ریزش هوای سرد عرض های بالا به طرف ایران شده است. همچنین ناوه عمیق کم فشاری نیز از طرف شرق مدیترانه بر روی ایران فعالیت می کرده است. فعالیت همزمان این دو توده هوایی باعث ریزش برف و باران و سرمای شدید در ایران و منطقه مورد مطالعه شده است.

سابقه و هدف: بی توجهی به حفاظت از منابع آب و خاک و پوشش گیاهی موجب تخریب این منابع شده است. از عوامل مؤثر در این تخریب می توان به تبدیل کاربری اراضی بدون نگرش جامع، قطع جنگل ها، از بین بردن مراتع، خشک سالی و خسارت آفات و بیماری ها اشاره کرد. آفات و بیماری های گیاهی از عوامل مهم تخریب در جنگل ها و مراتع کشور هستند. برای پیش آگاهی و مدیریت طغیان آفات و بیماری های گیاهی، نیاز به پایش و برنامه مدیریت جامع آفات و بیماری های گیاهیست. استان کرمان به عنوان پهناورترین استان کشور، جزو ناحیه رویشی ایرانی- تورانی است و از کل 181737 کیلومتر مربع مساحت این استان، حدود 5 درصد اراضی کشاورزی، 45 درصد مرتع، 13 درصد جنگل و 37 درصد را بیابان تشکیل می دهد.مواد و روش ها: برای ارزیابی و پایش وضعیت مهمترین آفات و بیمارگرهای گیاهان اصلی و با توجه به تنوع شرایط محیطی و مساحت جنگل ها و مراتع طبیعی در استان کرمان، نمونه برداری طی سال های 1397 تا 1400 در این استان انجام شد. طرح پایش در ایستگاه های ده نو، باب زنگی، کوه پنج و گلوچار و مناطق یزدان آباد و راویز به عنوان دو رویشگاه درختان بادام کوهی اجرا شد. مهمترین جوامع جنگلی (درختان- درختچه ها) و مرتعی در مناطق یادشده شامل ارسM.Bieb.  Juniperus excelsa، بادام کوهی (الوک) Amygdalus scoparia Spach.، بادام کوهی (ارچن) Spach. Amygdalus elaeagnifolia، درمنه Boiss. Artemisia aucheri، درمنه  Artemisia siberi Besser و استیپاStipa arabica Trin. &  و قیچ Zygophyllum atriplicoides Fisch. & C. A. Mey است. نمونه برداری ها در قطعات مورد نظر به صورت دوره ای از آفات و بیمارگرها در گیاهان مهم انجام شد. در نمونه برداری ها نوع و میزان آلودگی به آفات و بیمارگرها ثبت شد. با توجه به تنک بودن جنگل های بادام کوهی در مناطق مورد بررسی در استان کرمان، از روش نمونه برداری خطی و به صورت خطوط ممتد استفاده شد. داده برداری از عرصه های مرتعی طی بازدیدهای صحرایی از تیپ های گیاهی معرف انجام ‎شد. نمونه گیری در این محدوده به روش تصادفی سیستماتیک بود.نتایج و یافته ها: بر اساس بررسی های انجام شده در ایستگاه ده نو بردسیر به عنوان رویشگاه قیچ Z .atriplicoides پروانه بذرخوار قیچ از راسته Lepidoptera، در ایستگاه های ده نو بردسیر و کوه پنج بردسیر به عنوان رویشگاه استیپاS. arabica  سیاهک استپی ریش دار Tranzscheliella iranica S. و ایستگاه های ده نو بردسیر و کوه پنج بردسیر به عنوان رویشگاه درمنه A. aucheri و درمنهA. siberi   مگس گالزای درمنه از خانواده Cecidomyiidae با حدود 4 درصد آلودگی جداسازی و شناسایی شد. همچنین، از منطقه یزدان آباد زرند به عنوان رویشگاه بادام کوهی (الوک) A. scoparia,  سوسک چوب خوار L. capnodis tenebrionis با حدود 30 درصد آلودگی و از منطقه راویز رفسنجان به عنوان رویشگاه درختان بادام کوهی (ارچن) A. elaeagnifolia دارواش Boiss. & Buhse Loranthus grewinkii با حدود 60 درصد آلودگی ردیابی شد. روند تغییرات جمعیت آفات پروانه بذرخوار قیچ، مگس گالزای درمنه و سوسک چوب خوار در بادام کوهی و بیمارگر سیاهک استپی ریش دار در سال های پایش عوامل خسارت زا در مناطق مورد بررسی تقریباً ثابت بوده است و نوسان خاصی در جمعیت این عوامل مشاهده نشد. اما جمعیت دارواش به عنوان گیاه نیمه انگلی مستقر روی درختان ارچن در سال 1399 در منطقه مورد بررسی کاهش داشته و دوباره در سال 1400 به میزان سال های قبل بازگشته است. علت کاهش جمعیت L. grewinkii در سال 1399، انجام هرس گیاه دارواش بود که به علت انجام غیر اصولی هرس، این گیاه نیمه انگلی از محل آلودگی قبلی دوباره رشد کرده و در سال بعد به سطح جمعیت قبلی رسیده است.نتیجه گیری: با توجه به نتایج حاصل، آفات پروانه بذرخوار قیچ، مگس گالزای درمنه و بیمارگر سیاهک استپی ریش دار دارای جمعیت پایینی بوده و براساس نوسانهای جمعیت آنها در سال های مورد بررسی، در محیط طبیعی خود با گیاهان میزبان در حال تعادل هستند و حالت طغیانی ندارند. براساس نتایج حاصل، جمعیت C. tenebrionis و L. grewinkii در گیاهان میزبان زیاد بوده و موجب خسارت شدید و کاهش رشد و زادآوری میزبان شده است. استمرار ردیابی آفات و بیماری ها در مناطق مختلف برای پایش عوامل موجود و بروز عوامل نوظهور ضروری است تا از ورود و گسترش آنها پیشگیری به عمل آید.